over immigranten en emigranten

Als je een beetje bekend bent op Madeira, dan weet je dat er heel veel oude huizen leegstaan, en helaas, langzaam vervallen, instorten en tot een ruïne vergaan. Zeker als je wat verder van de hoofdstad Funchal komt. Daar zijn redenen voor. Tot in de negentiende eeuw was één van de peilers van de eilandeconomie het suikerriet. Maar we weten allemaal dat het suikerriet is verdrongen door de suikerbiet en het belang van de op kleinschalige verbouwing van suikerriet verdween langzaam. Daarom gaat dit verhaaltje een beetje over ons huis, en een beetje over immigranten en emigranten. Immigranten in Brazilië, Venezuela en Zuid Afrika, emigranten dus als in Madeirensen die van het eiland vertrokken omdat er geen vooruitzichten waren.

Zonder voldoende middelen van bestaan begonnen de mensen dus in de eerste helft van de twintigste eeuw langzaam weg te trekken, want het gras in Brazilië, Venezuela en Zuid Afrika leek veel groener dan de verdorrende pluimen van het suikerriet op Madeira. Ik noem specifiek die drie landen, want buiten emigratie naar het Portugese vasteland waren dat vooral de landen waar Madeirensen naartoe trokken. Van die landen bleek alleen Brazilië op den duur een houdbare keus. Venezuela is in deze tijd natuurlijk een economische én politieke nachtmerrie, Zuid Afrika is nog erger want de Madeirensen worden niet als zwart én niet als blank gezien daar en vallen dus overal buiten de boot. Daarom komen veel tweede, derde of latere generatie immigranten met wortels op Madeira de laatste jaren terug naar het eiland. Soms hebben ze geluk en heeft de achtergebleven familie de verlaten huizen onderhouden en kunnen ze er zo in. Wij hebben daar destijds mee te maken gehad. Tijdens de verbouwing van ons huis kon Noud een huisje huren om zolang in te wonen. Dat was van een Portugese familie hier, en het was niet te koop, want er kwam een neef terug van dat deel van de familie dat destijds vertrokken was naar Zuid Afrika, en die moest daar bij terugkeer dus wonen. Intussen is het tien jaar later, en de neef is niet terug. Maar het huisje is charmant, met een typerend terrasje op de verdieping, en we zijn nog steeds op zoek naar de karakteristieke drempel-tegels die nu nergens meer te koop zijn.

Een voorbeeld van een écht verlaten en vervallen huis staat in onze eigen ‘Impasse’. Het huis vervalt steeds meer, en het lijkt nu echt niet meer veilig om er naar binnen te gaan. Maar een paar jaar geleden heb ik er gekeken, en binnen leek het alsof het huis met alles erin is achtergelaten. Dat is ook begrijpelijk. Emigranten konden weinig meenemen toen ze vertrokken, en er was geen belangstelling om zulke huizen – toen erg afgelegen omdat de expresweg er nog lang niet was – te kopen. Ik heb mijn fantasie toen aan het werk gezet en me voorgesteld hoe dat voor de bewoners geweest moet zijn. Dat heb ik gedaan aan de hand van een ‘artefact’, mooi van lelijkheid, dat nu prijkt bij onze oude broodoven, en het verhaal staat op mijn verhalensite Petersspinsels en het heeft de titel ‘Overzee’. Klik op te titel als je het wilt lezen.

Maar de uiteindelijke aanleiding voor dit verhaal is een bijzondere gebeurtenis gisteravond. Noud staat in de keuken, ik schenk voor onze gast Reina een glas wijn in – en ook maar één voor mezelf – en Reina zegt: er staan mensen voor het huis. Ik ga naar buiten en zie een groepje van maar liefst 7 personen staan. Kennelijk twee echtparen van al iets gevorderde leeftijd, en een jonge man. De jonge man spreekt me aan en vraagt of hij Portugees of Engels moet spreken Ik: kies maar. Het wordt Engels, met een duidelijk Zuid Afrikaans accent. Dan neemt één van de oudere mannen het over. “Ik ben in dit huis geboren”. Hij wijst naar het middelste raam op de verdieping. “in dát kamertje. In 1948”. Oudere man nummer twee: “En ik ook. En ik was eerder”. Op de foto bovenaan staan ze. De kleinste is de jongste, begrijpen we eruit. Ze zijn al heel lang geleden met hun ouders vertrokken naar Zuid-Afrika. daar zijn het nu immigranten en emigranten waren ze hier. Ik kan niet anders dan vragen of ze het huis willen zien. Natuurlijk willen ze dat dolgraag, en ze verontschuldigen zich voor de invasie. Eén van de echtgenotes vraagt of ze foto’s mag maken, en natuurlijk mag dat. We doen een ronde door het huis. Het geboortekamertje van de mannen is intussen opgegaan in de gastenkamer, maar de plek waar het was is heel herkenbaar, het is het deel waar in de kamer nu de bedden staan.

Ze weten te vertellen dat er nog een broer is, maar dat die zo oud is dat hij hier niet meer kan komen. We begrijpen eruit dat die in een huisje woont dat hoger in ons dal staat vlak bij het B&B hotelletje. Het huis is bij de emigratie van de familie naar Zuid-Afrika verkocht, maar de nieuwe eigenaar is ook geëmigreerd, en wel naar Argentinë. De derde heer in het gezelschap is hier niet geboren. Maar hij vroeg wel of de buren er nog zijn. Ik: “je bedoelt ‘O Sardinha”? Ja, die, zegt hij. Dat is mijn neeef. Doe hem de groeten van Gualdino als je hem ziet. De mannen vertellen ook, dat er hier op het terrein nog een klein tweede huisje heeft gestaan met twee kamers boven en opslag beneden. En dat het ’toilet’ bestond uit een houten hokje voor het huis, met een emmer erin. Dat doet veel onaangename visioenen, waarin van alles ‘wild’ werd gedaan, verdwijnen!

Zo langzamerhand kunnen we wat meer stukken van de geschiedenis van het huis invullen. Het klopt dus inderdaad dat de laatste bewoners emigranten (en dus ook immigranten elders) zijn, want toen wij het huis kochten kon je zien dat het al heel lang onbewoond was. De eigenaars van wie wij het gekocht hebben wilden er niet wonen, hun ouders hadden het bedoeld als plek om zich na hun pensioen terug te trekken, maar die mensen hebben dat gewoon niet gehaald.

De bezoekers maken volop foto’s, en we verwijzen hen naar onze verhuurwebsite, waar foto’s staan van hoe het huis was toen wij het vonden, en van hoe het vandaag is. Er komen plotseling nog allerlei verhalen uit de oude doos, te veel om in zo’n kort tijdsbestek op te nemen. En ook allemaal wat verwarrend. Eén van de dames belooft dat ze via de website contact zal opnemen en alle verhalen op schrift zal stellen. Zo zal er op dit verhaal zeker een vervolg komen, als ze dat echt doet. Dat zou zomaar kunnen, want ze vertelde dat ze al een aantal malen langs het huis waren gelopen, maar dat het altijd dicht was en dat er niemand scheen te zijn. Dat klopt ook wel, want ze zijn hier vaak in de zomer, en dan is het huis verhuurd en zijn de huurders overdag vaak op pad. Hoe dan ook, ze vertrokken blij en tevreden dat de twee mannen hun geboortehuis nog eens hebben kunnen zien. Wij hadden niet gedacht dat ook ons huis te maken had met immigranten en emigranten. Nu pas blijkt dat toch zo te zijn! Als het beloofde vervolg komt, kunnen we een heel stuk geschiedenis invullen en zal er zeker een nieuwe pagina aan de website gehangen worden met dat verhaal. Word dus – hopelijk – vervolgd.