Overtoerisme op Madeira?

De laatste tijd wordt er in de media veel gesproken over overtoerisme op Madeira. Als je moet geloven wat mensen zeggen, zijn er veel te veel toeristen, worden er veel te veel huizen gekocht door buitenlanders en worden de prijzen zodanig opgedreven dat de inwoners van Madeira het zich eigenlijk niet meer kunnen veroorloven om op hun eigen eiland te wonen. Om erachter te komen of dit echt zo is, of dat het gewoon gekanker is van mensen die altijd wat te kankeren hebben, heb ik de zaak eens onder de loep genomen. Allereerst leek het me nuttig om uit te zoeken wie er nou precies lopen te klagen. Grofweg zijn er twee verschillende groepen en hun klachten zijn ook wezenlijk verschillend.

Madeirensen

Ja, er zijn Madeirensen (zo heten de inwoners van Madeira, niet Maderianen en al helemaal niet Madrilenen zoals ik nogal eens hoor zeggen), er zijn Madeirensen die klagen dat er te veel toeristen op het eiland zijn. Meestal zijn dit mensen die op zoek zijn naar een huis of appartement om te kopen of te huren, en ze merken dat veel huizen ver boven hun budget liggen. Ik kwam er al snel achter dat de oorzaak van deze hoge prijzen helemaal niet bij de toeristen ligt. Een toerist boekt een vlucht en accommodatie, maar de prijzen van de accommodatie zijn alleen maar gestegen in proportie met de normale prijsstijgingen. Als ze een all-inclusive reis boeken, zijn de prijzen de laatste tijd misschien zelfs wel gedaald. Hoe komt het dan dat de prijzen van onroerend goed zo belachelijk hoog geworden zijn?

tweede huizen

Wie tegenwoordig over het eiland reist, ziet dat er overal wel gebouwd wordt. Ze bouwen witte betonnen blokken van belachelijk grote afmetingen die, zodra ze klaar zijn, tegen woekerprijzen op de markt worden gebracht. Helaas zijn er veel mensen uit het buitenland met te veel geld die ze kunnen en willen kopen. Als gevolg daarvan hebben Madeirensen die onroerend goed te koop hebben hun prijzen ook lekker opgedreven, denkend dat buitenlanders toch wel elke prijs zullen betalen voor welk onroerend goed dan ook. En helaas.., daar zit zeker een kern van waarheid in. En als dan Madeirensen merken dat een koophuis of -appartement niet meer haalbaar is, proberen ze een huurwoning te vinden. En je snapt het al: meer vraag in een beperkte markt drijft de huren ook op.

paard van Troje

Ondertussen gebeurde er tijdens covid iets anders: de instroom van veel ‘digital nomads’ die vrijwel nergens meer heen konden. Madeira had zijn zaakjes goed voor elkaar, met een gratis PCR test bij aankomst op de luchthaven, en in een tijd met weinig of geen toerisme werden ze met open armen ontvangen. Vooral de gemeente Ponta do Sol werd een ´hub’, met werkplekken in het plaatselijke cultureel centrum en natuurlijk supersnel glasvezel internet dat overal werd geïnstalleerd. Madeira was dolblij met deze nieuwe bron van inkomsten, want veel anders was er niet in 2020. Het bleek het spreekwoordelijke Paard van Troje te zijn. De ‘nomads’ hadden online banen die heel goed betaalden, ver boven de Madeirense of Portugese standaard, dus ze konden zich heel hoge huren veroorloven en het kon ze niet schelen dat de prijzen van de restaurants in de buurt boven de Madeiraanse standaard lagen. Ze lagen nog altijd ver onder de prijzen van de rijke landen waar ze vandaan kwamen.

ongelijkheid

Dit alles is niet goed voor de eilanders. Ze maken nu deel uit van een samenleving met een gemengde samenstelling. Aan de ene kant zijn er de eilanders, waarvan het maandelijkse minimumloon rond de 915€ ligt, aan de andere kant zijn er de buitenlanders met misschien 5 – 10 keer zoveel inkomen. Dat drijft niet alleen de prijzen van onroerend goed op, het drijft alle andere prijzen ook op. Maar de ‘digital nomads’ geven tenminste nog geld uit op het eiland. De kopers van de witte betonblokken dragen nauwelijks bij aan de lokale economie omdat deze megalomane dozen het grootste deel van de tijd leeg staan.

wie heeft de schuld?

Er is niet één partij die hier schuld aan heeft. De prijzen van onroerend goed begonnen halverwege 2020 te stijgen, toen covid in volle gang was. Madeira was een van de weinige plaatsen die hun zaken op orde hadden: vanaf 1 juli 2020 waren toeristen weer welkom op het eiland en kregen ze bij aankomst een (verplichte) covid-test aangeboden op het vliegveld. En de digital nomads kwamen. Ook zagen we een nieuwe groep toeristen het eiland komen, helaas niet altijd van het soort dat vroeger typisch was voor het eiland: natuurliefhebbers en rustzoekers, met af en toe een dagje stad. Omdat de Costa-gangers daar niet meer terecht konden, kwamen ze naar Madeira, wanhopig op zoek naar de niet-bestaande stranden en het comazuipen in de stad. Vanaf dat moment zag je toeristen met smakeloos weinig kleiding aan het centrum van Funchal bevolken. Niemand klaagde, want de Madeirensen weten heel goed dat toerisme brood op de plank betekent. Nadat de rest van de wereld weer open ging, verdween deze groep toeristen gelukkig weer, maar het zaadje voor massaler toerisme was gezaaid.

erfgoed verkwanseld

Mensen die nog nooit van Madeira hadden gehoord, kwamen plotseling op bezoek en velen wilden een plekje voor zichzelf op het eiland. Daar is op zich niets mis mee, maar helaas hebben de regionale en lokale machthebbers totaal geene belangstelling voor hun erfgoed en staan ze toe dat er afschuwelijk grote huizen worden gebouwd, waarbij de oude, typische Madeira-huizen tegen de grond moesten. Het resultaat: sommige gebieden op Madeira worden al “Funchal Malibu” of zelfs “Dubai op Madeira” genoemd en, wat erger is, sommigen zijn daar zelfs trots op. In plaats van zich te realiseren dat ze niet alleen hun erfgoed verkwanselen maar ook het eiland minder aantrekkelijk maken voor de oorspronkelijke bezoekers, kunnen ze alleen maar denken in de trant van meer, meer, groter, groter. Een perfect voorbeeld is het Savoy Palace hotel in Funchal, dat het uitzicht en veel daglicht wegnam voor de omwonenden. De meningen over dit gebouw zijn een goed voorbeeld van de hebzucht van de autoriteiten van Funchal, die een vergunning gaven voor de bouw van zo’n megalomaan gedrocht, ongetwijfeld na het ontvangen van een mooie aanvulling op hun schatkist. En een groep toeristen roept ahhh en ohhh en prachtig, want het geeft ze luxe en ze zijn toch niet echt van plan om iets buiten het hotel te gaan doen. De buurtbewoners denken er anders over.

De conclusie is niet zo ingewikkeld: De vastgoedprijzen zijn hoog omdat

• Madeirensen die onroerend goed te koop zetten vragen absurde prijzen en kopers zijn bereid die te betalen;
• autoriteiten geven vergunningen af voor de bouw van lelijke grote betonblokken en staan toe dat die meestal leeg staan;
• autoriteiten zijn niet van plan het erfgoed van Madeira te beschermen.

We hebben dit op veel plaatsen zien gebeuren: er zijn betonnen hoogbouw-muren opgetrokken langs de Spaanse costa’s, de Belgische kust, het Duitse eiland Borkum, sommige plaatsen op de Canarische Eilanden, om er maar een paar te noemen. Allemaal leuk genoeg om naartoe te gaan als je een strandvakantie met verder niets wilt. Maar… Madeira is geen strandbestemming en zal dat ook nooit worden.

buitenlanders

De tweede groep klagers zijn toeristen en buitenlandse inwoners van het eiland. De toeristen worden vaak aangetrokken door resortachtige hotels tegen zeer redelijke prijzen, en omdat Madeira nog steeds de naam heeft een rustig eiland vol bloemen te zijn, zijn ze teleurgesteld als ze merken dat ze niet alleen zijn zodra ze het hotel uit gaan. Ze rijden bij het krieken van de dag naar de Pico de Areeiro om de zon te zien opkomen en komen dan met hun huurauto in de file terecht. En dan natuurlijk klagen, zonder erbij stil te staan dat zijzelf een deel van het probleem zijn. Als je allemaal alleen maar naar de plaatsen wilt gaan die worden aangeprezen als ‘must see’, en je wilt er allemaal tegelijk heen en met je eigen auto, wees dan niet verbaasd als je erachter komt dat al je ´collega’s’ precies hetzelfde doen. En het is hun eigen schuld.

Facebook als reisleider

Veel toeristen nemen niet de moeite om zelf te verkennen van alles wat het eiland te bieden heeft. Ze droppen gewoon een ‘where to go’ in een van de verschillende Facebook-groepen, waar steeds dezelfde antwoorden rondgaan. Zo wordt de verscheidenheid aan mooie plekjes, die het eiland in relatieve rust nog te bieden heeft, over het hoofd gezien door de grotere groep toeristen. Als Noud en ik een wandeling willen maken zijn er zat prachtige wandelingen waar we uit kunnen kiezen, zonder hinder van hordes toeristen. Natuurlijk slaan we de 25 Fontes wandeling over, en Ponta de São Lourenço, Ribeiro Frio en, de hemel verhoede het, de beroemde PR1 van de Pico Areeiro naar de Pico Ruivo over – afgezien van het feit dat deze wandeling onze fysieke capaciteiten tegenwoordig ver te boven gaat. Eerlijk gezegd hebben we de beste tijd genomen om São Lourenço en de 25 Fontes te doen in juni 2020, toen er nog geen toeristen waren. Eén blik op de bijbehorende parkeerplaatsen zegt genoeg. En waar gaan we nu heen als we gaan wandelen? Ik denk dat ik het niet ga vertellen. Om twee redenen. De eerste is voor de hand liggend: we willen dat die paden rustig blijven. De andere is voor de eigen bestwil van de bezoeker: Ga zelf verkennen; wees geen kudde schapen die alleen maar achter elkaar aan lopen. En je zult een eiland vinden dat niet verpest is door massatoerisme, dat niet overvol is en dat de naam die Madeira vroeger had nog altijd eer aandoet.

is het eiland nou echt zo overvol?

Dat ligt aan je standpunt. Het ligt eraan waar je bent. Het ligt aan je tolerantie. Om eerlijk te zijn, de wereldbevolking is de laatste decennia snel gegroeid. Overal wordt gebouwd, natuur wordt opgeslokt door woonwijken. Mooi? Nee. Maar al die mensen moeten ergens wonen, en Madeira is geen uitzondering. Dus waarom denken mensen dat de hele wereld drukker en voller wordt, behalve Madeira? Of erger nog, dat ze er recht op hebben dat het eiland voor hen alleen is? Niet realistisch en behoorlijk naief.

overheidsmaatregelen?

Heeft de overheid dan helemaal niets gedaan om de toestroom van buitenlandse huiseigenaren en toeristen te reguleren? Jawel, dat hebben ze wel, hoewel het altijd moeilijk is om goede bedoelingen en hebzucht uit elkaar te houden. Een kleine opsomming.

• Het stadsbestuur van Funchal heeft toeristenbelasting opgelegd aan alle passagiers van cruiseschepen die een dag in de haven liggen. Een wijs besluit, want deze bezoekers geven meestal nauwelijks geld uit op het eiland. De enige partij die profiteert is de beruchte Grupo Sousa, die aan de touwtjes trekt in de haven van Funchal en de liggelden int. Met de toeristenbelasting vloeit er wat geld naar de stad, wat nodig is om de infrastructuur op peil te houden.
• Een aantal gemeentes heeft toeristenbelasting ingevoerd voor iedereen die binnen hun gemeentegrenzen verblijft. Niet veel, slechts € 2,00 per nacht en alleen voor de eerste 7 nachten. Meer mensen betekent meer onderhoud, meer afval om af te voeren, noem maar op. Als het geld gebruikt wordt om alles in goede staat te houden, dan vinden we dat prima.
• Het ministerie van Toerisme van Madeira vraagt nu geld voor het wandelen van de officiële PR-routes op het eiland. Dat lijkt misschien een beetje graaiierig, maar het onderhouden van de wandelingen is veel werk. Bovendien, als je je been breekt tijdens je wandeling verwacht je wel dat een reddingsploeg je oppikt en in veiligheid brengt. Ik zie geen kwaad in het vragen van een kleine bijdrage van €3 per wandeling.

Madeira zou natuurlijk Madeira niet zijn als ze het betalen van de wandel-‘tol’ niet lekker bureaucratisch en onnodig ingewikkeld hadden gemaakt. Daarom ben ik eens wat gaan graven en het is me gelukt een simpele methode te vinden. Daar heb ik een aparte pagina van gemaakt, die je hier kunt vinden.

conclusie

Omdat we parttime op het eiland wonen en in het westen van het eiland wonen, hebben we de ontwikkelingen in de loop der jaren gevolgd. En onze bevindingen: We brengen nog steeds 6 maanden per jaar door op een prachtig eiland, met veel ruimte, en ja, we merken soms dat het aantal bezoekers is toegenomen, zoals overal. Funchal kan erg druk zijn, vooral wanneer cruiseschepen misschien wel 12.000 dagtoeristen in de straten van het centrum van Funchal zetten. Dat zijn de dagen dat we het centrum van Funchal mijden tot bijvoorbeeld 17.00 uur, wanneer de cruiseschepen hun passagiers weer aan boord willen hebben omdat ze meestal om 18.00 uur vertrekken. Aan de andere kant is een leeg centrum geen pretje, dus we klagen niet. We vinden altijd wel een parkeerplaats in een van de parkeergarages, dus dat is geen probleem. Het is één keer gebeurd dat ik in Calheta geen parkeerplaats kon vinden in de buurt van de Pingo Doce supermarkt. Dat was een mooie en zonnige zondagmiddag na een periode van slecht weer, dus iedereen wilde naar het strand en ik kon ze geen ongelijk geven. Zoals ik al zei: het is één keer gebeurd. Eén keertje maar. En de toename van het toerisme heeft niet alleen negatieve gevolgen gehad. Aan de positieve kant: we hebben meer en leukere winkels in onze buurt, de infrastructuur is verbeterd, er zijn leuke en betere restaurants in onze buurt, waar we vroeger alleen de standaard Madeira-kost hadden, of toeristenrestaurants. Daarover: onlangs verscheen er een artikel in het Madeira Island Direct nieuwsblog over massatoerisme dat de authenticiteit van lokale keuken bedreigt. Wij merken dat, zodra je het platgetreden pad verlaat, er nog genoeg kleinere familie-gerunde bedrijfjes zijn die de Espetada, de Espada Preta, de Prego no bolo de caco en de Cozido à Portuguesa precies zo serveren als ze horen te zijn. Dit soort tentjes kan natuurlijk de bevolking van een toeristenbus niet aan en dat is maar goed ook. Die mogen het houden bij hun prefab hamburgers en pizza’s.

Kortom: het Madeira van vroeger is er nog steeds voor degenen die de afgelegen, niet-toeristische plekjes zelf verkennen en ervan genieten en die geen Facebook-advies vragen. Het is aan jou. Geniet ervan!